Kripto paralarda pump ve dump, belirli bir coin’in fiyatının yapay olarak şişirilip, ardından ani bir şekilde satılarak düşürülmesiyle gerçekleştirilen manipülatif bir dolandırıcılık yöntemidir. Bu sistem genellikle düşük hacimli coin’ler üzerinde uygulanır. İlk aşamada, organize bir grup yatırımcı veya dolandırıcı, sosyal medya, Telegram grupları ya da forumlar üzerinden büyük bir ilgi varmış gibi göstererek ilgili coin’i agresif biçimde över ve satın alır. Bu talep sayesinde coin’in fiyatı hızla yükselir. Fiyat artışını gören yatırımcılar, yükselişin devam edeceğini düşünerek alım yapar.
Ancak fiyat tepe noktasına ulaştığında, bu organizatörler ellerindeki token’ları topluca satarak ciddi kâr elde eder. Bu noktadan sonra fiyatta ani bir çöküş yaşanır ve geç kalan yatırımcılar büyük zarara uğrar. Kripto piyasalarında etik dışıdır ve çoğunlukla yatırımcıları mağdur eder. Bu tür tuzaklardan korunmak için aniden yükselen fiyatlara, aşırı sosyal medya hype’ına ve “hemen al” tarzı çağrılara karşı dikkatli olunmalıdır.
Dump nedir?
Dump, kripto para piyasasında bir varlığın çok sayıda yatırımcı veya büyük fonlar (balinalar) tarafından ani ve toplu şekilde satılması anlamına gelir. Bu satış dalgası, piyasada yoğun bir arz yarattığı için ilgili kripto paranın fiyatı çok kısa sürede sert şekilde düşer. Dump genellikle fiyatın daha önce yapay olarak yükseltildiği dönemlerin ardından görülür. Özellikle düşük hacimli coin’lerde, birkaç büyük yatırımcının satış yapması bile piyasayı ciddi şekilde etkileyebilir. Bazen yatırımcılar kâr almak için satışı tercih ederken, bazen de piyasa paniği, olumsuz haberler ya da spekülatif manipülasyonlar dump sürecini tetikleyebilir. Dump sonucu piyasada güven kaybı oluşur, bireysel yatırımcılar zarar edebilir ve coin’in itibarı zedelenebilir.
Pump ve Dump’ın aşamaları nelerdir?
Pump ve Dump süreçleri genellikle belirli bir plana göre yürütülür ve birkaç net aşamadan oluşur. Bu tür manipülasyonlar, özellikle düşük hacimli ve kolay yönlendirilebilen kripto varlıklarda sıkça görülür.
1- Hazırlık aşaması
Organizatörler, düşük hacimli ve manipülasyona açık bir coin seçer. Hedef coin’in borsadaki likiditesi düşük olduğu için fiyatı kolayca oynatılabilir. Bu aşamada özel gruplarında planlama yapılır ve “pump saati” belirlenir.
2- Pump aşaması
Belirlenen zaman geldiğinde grup üyeleri aynı anda coin satın alarak fiyatı hızla yükseltir. Aynı anda sosyal medyada, forumlarda veya mesajlaşma gruplarında “bu coin uçacak”, “hemen al”, “sıradaki 100x” gibi hype mesajları paylaşılır. Bu, dışarıdan yatırımcıların da ilgisini çeker ve fiyat daha da yukarı çıkar. Bu süreçte FOMO (fırsatı kaçırma korkusu) devreye girer.
3- Tepe noktası
Coin’in fiyatı spekülatif olarak yüksek seviyelere ulaştığında, organizatörler ellerindeki coin’leri sessizce satmaya başlar. Genellikle burada fiyat stabil kalır ya da biraz oynamaya başlar. Ancak hacim düşmeye başlar ve “dump” kaçınılmaz hâle gelir.
4- Dump aşaması
Organizatörler yüksek fiyattan çıkış yaparken, fiyat aniden düşmeye başlar. Yeni giren yatırımcılar zararla karşı karşıya kalır. Panik satışlar zincirleme bir düşüş yaratır ve coin’in fiyatı başlangıç seviyesinin bile altına inebilir. Erken alıp zamanında satanlar kâr ederken, geç girenler ciddi zarara uğrar. Pump and dump sonrası coin’de güven kaybı, düşük hacim ve işlem durgunluğu görülür.
Pump ve Dump yasal mı?
Pump ve dump, hem global ölçekte hem de Türkiye’de yasa dışı kabul edilen bir piyasa manipülasyonu yöntemidir. Bu tür işlemler, yatırımcıları yanıltarak yapay fiyat hareketleriyle haksız kazanç elde etmeyi hedeflediği için finansal piyasalarda ciddi bir suç olarak değerlendirilir. Özellikle ABD’de Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC), pump ve dump faaliyetlerini piyasa dolandırıcılığı olarak tanımlar ve bu tür işlemlere karışan kişi ya da gruplara karşı para cezaları ve hapis cezaları dâhil olmak üzere ağır yaptırımlar uygular. Avrupa Birliği ve Birleşik Krallık gibi diğer gelişmiş piyasalarda da benzer şekilde bu tür manipülasyonlar yasal düzenlemelerle engellenmektedir.
Türkiye’de de Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), kripto varlık platformları dahil finans piyasalarında yapılan manipülatif işlemleri sıkı biçimde denetler ve ceza uygular. Pump and dump gibi bilinçli yönlendirmeye dayalı dolandırıcılık faaliyetleri, Sermaye Piyasası Kanunu ve Türk Ceza Kanunu gibi mevcut yasal çerçeveler kapsamında suç sayılabilir. Bu nedenle yatırımcıların, hızlı kazanç vaadiyle sunulan projelere karşı dikkatli olması ve finansal okuryazarlıklarını geliştirmesi büyük önem taşır.
